به طوری که می دانید معمولاً اشخاص در زمان حیات خود وصیت نامه ای می نویسند تا تکلیف اداره امور و اموالشان برای بعد از مرگ مشخص شود. برخی در وصیت نامه می نویسند مثلاً از اموالم آن آپارتمان برای دخترم باشد که به این نوع وصیت، وصیت تملیکی گفته می شود. از نام آن مشخص است منظور تملیک یک مال است. اما نوعی دیگر وصیت وجود دارد که به آن وصیت عهدی می گویند.
این نوع وصیت نوعی تعهد است یعنی فرد در وصیت نامه می نویسد، آقای الف یک سری امور را که در وصیت نامه گفته ام انجام دهد، در واقع فرد طبق وصیت نامه الف را ملزم به انجام اموری می کند. ما در این مطلب می خواهیم بیشتر با جزئیات این نوع وصیت، روش نوشتن آن، شرایطی که وصی یعنی کسی که فرد از او می خواهد اموری را بعد از فوتش انجام دهد و حدود اختیاراتش آشنا شویم.
روش نوشتن وصیت عهدی
در ابتدا لازم است با تعریفی که قانون از این نوع وصیت ارائه می دهد آشنا شویم: طبق تعریف ماده ۸۲۶ قانون مدنی عبارتست از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور نماید، در واقع به این معناست که شخص پیش از اینکه فوت کند در وصیت نامه ای که می نویسد نمایندگی انجام اعمالی را که در زمان حیات خودش می توانسته انجام دهد، برای بعد از مرگش به اشخاصی که در وصیت نامه ذکر می کند محول می نماید.
به شخصی که وصیت می کند موصی و به شخصی که نسبت به آن وصیت می شود، وصی گفته می شود.
در وصیت عهدی قبول وصی شرط نیست یعنی در صورتی که موصی در وصیت نامه اش وصی را مامور به انجام امری برای زمان پس از فوتش بنماید قبول وصی شرط نیست، حتی اگر جاهل نسبت به وصیت باشد. اما اگر در زمان حیات موصی نسبت به وصیت آگاهی پیدا کند می تواند از قبول ان امتناع کند که در اصطلاح حقوقی به آن رد وصیت گویند ولیکن وصی حق رد وصایت پس از فوت موصی را ندارد.
در نتیجه وصیت عهدی با خواسته یک جانبه موصی محقق می شود به همین دلیل است که در اصطلاح حقوقی به آن ایقاع گفته می شود . شرط لزوم عمل به وصیت مرگ موصی و عدم رد وصایت در زمان حیات وصی توسط موصی می باشد.
شرایط وصی
- وصی باید عاقل، بالغ، رشید باشد یعنی در معاملاتش نفعی که مورد قبول عقلا و عرف جامعه است وجود داشته باشد. بنابراین نمی‌توان مجنون، صغیر، سفیه را وصی قرار داد. ولی قانون مدنی در این زمینه گفته است که می شود یک نفر صغیر را به اتفاق یک نفر کبیر وصی قرار داد اما تا زمانی که صغیر به سن بلوغ و رشد برسد مسئولیت انجام امور با کبیر خواهد بود و بعد از آن که صغیر به سن بلوغ و رشد رسید مسئولیت انجام امور با هر دوی آن‌ها خواهد بود.
بنابراین باید توجه داشت تا زمانی که صغیر کبیر شود گویی موصی یک نفر را به عنوان وصی قرار داده است. پس صغیر بعد از رسیدن به سن کبیر حق اعتراض نسبت به اعمال گذشته وصی کبیر و نحوه اداره اموال یا انجام امور مورد وصایت را نخواهد داشت چرا که حق مداخله از طرف موصی نسبت به زمان قبل از بلوغ و رشد وصی داده نشده است.
ولی هرگاه وصی کبیر در زمانی که عمل وصایت را به تنهایی انجام می داده موضوع وصیت را که مثلا مالی است تغییر، تبدیل، تلف یا ناقص نموده باشد وصی صغیر بعد از رسیدن به سن تکلیف حق اقامه دعوا در دادگاه و مطالبه جبران خسارت را خواهد داشت چون که موصی به موضوعی است که صغیر نیز پس از کبیر شدن نسبت به آن حق وصایت یعنی حق مداخله در اداره آن را خواهد داشت. مثلا هرگاه کسی ده مغازه را که به اندازه‌ی ثلث اموال اوست .
حکم وصیت عهدی چیست
همینطور موصی می‌تواند یک نفر دیوانه را به همراه یک نفر عاقل وصی قرار دهد که همانند حکمی که راجع به صغیر گفته شد تا زمانی که مجنون،عاقل وسفیه، رشید شود مسئولیت با عاقل است که به همرا دیوانه وصی قرار داده شده است و پس از عاقل شدن دیوانه یا رشید شدن امور مورد وصایت را بایستی با یکدیگر انجام دهد و هر دو مسئولیت خواهندداشت.
وصیت عهدی
- وصی قراردادن کافر بر مسلمان، باطل است.
- به نظر می رسد که عدالت شرط وصایت نمی باشد چیزی که در درست بودن وصیت لازم است این که وصی به امور وصایت عمل کند بنابراین اگر وصی غیر عادل هم باشد وصیت صحیح است چون که در قانون مدنی ماده ای وجود ندارد که عدالت را شرط درستی وصیت بداند.
همه این شرایط باید در هنگام فوت موصی وجود داشته باشند. در نتیجه اگر موصی شخصی را وصی قرار داد که در زمان نوشتن وصیت، آن شخص صفات لازم را نداشت ولی بعدا این صفت را بدست آورد و در زمان فوت آن صفت را داشت وصیت درست است.
وصی باید طبق وصایای موصی رفتار کند، وگرنه از سمت وصایت برکنار می گردد. منظور از رفتار نکردن طبق وصیت خیانت در امر وصایت است وگرنه هرگاه بدون توجه عمل ننماید و یا اشتباه کند وصایتش از بین نمی رود ولی مسئول خواهد بود.
چنانچه وصی از سمت وصایتش برکنار گردد حاکم منظور دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به این امر را دارد. وصی دیگری به جای او معین خواهد نمود.
درمواردی که وصی دیوانه می شود یا به هر علتی مثلاً بیماری موقتاً نمی تواند به امر وصایت بپردازد از سمت وصایت برکنار نمی شود. بلکه دادگاه شخصی را که به او امین گفته می شود، معین می کند تا موقتا امور مربوطه را انجام دهد و پس از برطرف شدن دیوانگی یا بیماری دوباره خود آن شخص امور را انجام می دهد.