مالیات مستقیم و غیر مستقیم

مالیات و انواع آن (مستقیم و غیر مستقیم)

مالیات و انواع آن را در این مقاله بررسی می کنیم.

مالیات چیست؟

مالیات ریشه تاریخی و عمیقی دارد.تاریخ شکل گیری مالیات را می توان هم پای تشکیل نخستین جوامع بشری دانست.با ترک زدگ فردی و تشکیل انسان ها در قالب اجتماعات مختلف ، حکومت ها نیز تشکیل شدند.

حکومت ها برای تامین نیاز های عمومی و تحقق سیاست های خود ، نیازمند تامین منابع مالی بوده و هستند و به اذعان اقتصاد دان ها و متخصصات مالیه عمومی ، پایدارترین ، دیرین ترین و سالم ترین این منابع ،”مالیات” است.

اگر چه تعریف قانونی و رسمی از مالیات وجود ندارد و علمای مالیه نیز تعریف واحدی از مالیات ارائه نداده اند ، لیکن به موجب تعریف ارائه شده از سوی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) ، “مالیات پرداختی است الزامی و بلاعوض.مالیات ممکن است به شخص ، واحد اقتصادی ، دارایی و غیره تعلق گیرد.”

به طور کلی می توان گفت مالیات بخشی از درآمد یا دارایی افراد است که به منظور پرداخت مخارج عمومی و اجرای سیاست های مالی در راستای حفظ منافع اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی کشور ، به موجب قوانین به وسیله اهرم های اداری و اجرایی دولت وصول می شود.

با استقرار حکومت مشروطه در ایران و با توجه به اصول قانون اساسی که وصول مالیات را منوط به وضع قوانین کرده بود ، قوانین مالیاتی متعددی به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید و به اجرا گذارده شد تا این که در سال 1345 اولین قانون جامع مالیات های مستقیم در ایران به تصویب رسید.

این قانون ، پس از انقلاب دستخوش تغییراتی گردید و در نهایت قانون مالیات های مستقیم جدید ، در اسفند ماه سال 1366 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

این قانون به لحاظ برخی مشکلات که در طول اجرای آن پدیدار شد ، چندین بار اصلاح گردید.اولین اصلاحیه این قانون در سال 1371 بود و به دنبال آن نیز اصلاحات دیگری بر روی آن انجام شد که عمده ترین آن ها اصلاحیه های قانون مالیات های مستقیم در بهمن ماه 1380 و تیر ماه 1394 بود.

همانطور که از نام قانون مالیات های مستقیم بر می آید ، این قانون در بر گیرنده مالیات هایی است که به طور مستقیم از دارایی و درآمد وصول می شود و طیف گسترده ای از “مالیات بر ارث” تا “مالیات بر در آمد” و انواع دیگری از مالیات را در بر می گیرد.

علاوه بر مالیات های مستقیم ، دولت به موجب قوانین و مقررات مختلف اقدام به دریافت وجوه و عوارض در سطح ملی و محلی می کرد که به نوعی مالیات غیر مستقیم تلقی می گردید.

به منظور تسهیل در پرداخت این قبیل وجوه و همچنین کنترل بیشتر دولت بر وجوه دریافتی ، قانون اصلاحی موادی از قانون برنامه سوم توسعه و چگونگی برقراری و وصول عوارض و سایر وجوه از تولید کنندگان کالا ، ارائه دهندگان خدمات و کالا های وارداتی در دی ماه 1381 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که به قانون تجمیع عوارض معروف شد.

به موجب این قانون برقراری و دریافت هر گونه وجوه از جمله مالیات و عوارض طبق قانون یاد شده صورت می پذیرفت و کلیه قوانین و مقررات مربوط به برقراری و وصول عوارض به استثنای برخی قوانین خاص که در قانون از آن ها نام برده شده بود ، ملغی گردید.

نظر به این که مالیات های مستقیم منجر به کاهش منابع مالی و سود واحد های اقتصادی می شود ، دارای آثار منفی بر رشد و توسعه این واحد ها بوده و در نتیجه برقراری این نوع مالیات ها در جهان کاهش یافته است.

کاهش وصول مالیات از بخش تولید و انتقال آن به بخش مصرف به نحوی که هر کسی مصرف بیشتری دارد باید مالیات بیشتری بپردازد ، منجر به استفاده بیشتر از مالیات بر ارزش افزوده در بسیاری از کشور ها شده است.

در همین راستا ، قانون مالیات بر ارزش افزوده در تابستان 1387 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیر مستقیم عام بر کلیه کالا ها و خدمات (به استثنای موارد معاف) است که به صورت چند مرحله ای از اضافه ارزش کالا های تولید شده (ارزشی که در هر مرحله به ارزش کالا افزوده می شود) یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توضیع ، اخذ می شود.

با تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده ، قانون معروف به تجمیع عوارض لغو و عملا این قانون جایگزین آن شد.علاوه بر قانون مالیات های مستقیم و قانون مالیت بر ارزش افزوده ، قوانین دیگری نیز وجود دارند که دارای آثار مالیاتی هستند و از آن جمله می توان به قانون برنامه پنج ساله توسعه ، قانون تسهیل نوسازی صنایع ، قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ، قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ایران و قانون بودجه کل کشور اشاره کرد.

قوانین مالیاتی ، خود دارای آیین نامه ها ، دستورالعمل ها و مصوباتی است که اطلاع از آن ها برای اجرای قانون ضروری است.همچنین آرای هیات عمومی شورای عالی مالیاتی و هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص مقررات مالیاتی ، حائز اهمیت ویژه ای است که اطلاع از آن ها برای درک و اجرای صحیح قانون لازم است.

اشخاص مشمول مالیات

ماده 1 :

اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیت هستند :

1- کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم.

2- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمد هایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می نماید.

3- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمد هایی که در ایران تحصیل می کند.

4- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمد هایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می نماید.

5- هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمد هایی که در ایران تحصیل می نماید و همچنین نسبت به درآمد هایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آن ها می گردد) از ایران تحصیل می کند.

اشخاص معاف از مالیات

ماده 2 :

اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات های موضوع این قانون (قانون مالیت های مستقیم) نیستند :

1- وزارتخانه ها و موسسات دولتی.

2- دستگاه هایی که بودجه آن ها به وسیله دولت تامین می شود.

3- شهرداری ها.

4- بنیاد ها و نهاد های انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری.

تبصره 1 : شرکت هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن ها متعلق به اشخاص و موسسه های مذکور در بند های فوق باشد ، سهم درآمد یا سود آن ها مشمول حکم این ماده نخواهد بود.حکم این تبصره مانع استفاده شرکت های مزبور از معافیت های مقرر در این قانون ، حسب مورد ، نیست.

تبصره 2 : درآمد های حاصل از فعالیت های اقتصادی از قبیل فعالیت های صنعتی ، معدنی ، تجاری ، خدماتی و سایر فعالیت های تولیدی برای اشخاص موضوع این ماده ، که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می شود، در هر مورد به طور جداگانه به نرخ مذکور در ماده (105) این قانون مشمول مالیات خواهد بود.

مسئولان اداره امور در این گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام دادن تکالیف مربوط طبق مقررات این قانون خواهند بود.در غیر این صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مودی مسئولیت تضامنی خواهند داشت.