وصیت چیست و چه زمانی لازم است؟
زمان وصیت چیست ؟ چه زمانی لازم است؛ افرادی که در قید حیات هستند ممکن است در اموال و دارایی های خود هر گونه تصرفی را که دلشان بخواهد انجام بدهند. ولی بعد از مرگ انسان، اختیار تصرف اموال و دارایی از شخص گرفته می شود، حال آنکه در بیشتر مواقع احتمال دارد یک شخص خواسته ها و هدف هایی داشته باشد که به آنها دست پیدا نکرده باشد. از این رو، در اسلام عملی پیش بینی شده است که به موجب آن، یک فرد بتواند امور مالی و غیر مالی خود را پس از مرگش سامان دهد. به این عمل وصیت گفته می شود و در دین اسلام هم به آن سفارش زیادی شده است. بنابراین آشنایی با وصیت و وصیت کردن و شرایط درستی وصیت موضوع مهمی است که تمام افراد باید نسبت به آن اطلاعات کافی داشته باشند.
ارکان وصیت
ارکان زمان وصیت کار بسیار مهمی است که برای آشنایی بیشتر از عمل وصیت لازم و ضروری است. به این خاطر، وصیت دارای سه رکن است که عبارتند از:
- رکن اول موصی است: موصی به شخصی گفته می شود که عمل وصیت را انجام می دهد.
- رکن دوم موصی له است: موصی له به شخصی می گویند که به نفع او وصیتی شده است.
- رکن سوم وصیت هم موصی به است: موصی به، به مال مورد وصیت گفته می شود.
انواع وصیت
مطابق با قانون مدنی، انواع وصیت را می شود به دو نوع وصیت عهدی و وصیت تملیکی دسته بندی کرد. براین اساس، وصیت تملیکی عبارت است از کسی عین یا منفعت مالی را برای مدت زمان پس از مرگش به دیگری و به طور مجانی تملیک کند. مثل اینکه بگوید این خانه متعلق به فرزندم. قسم دیگری از وصیت، وصیت عهدی است که در اصطلاح حقوقی به آن وصایت هم می گویند. وصیت عهدی یعنی فردی یک یا چند نفر را برای انجام کاری یا تصرفات دیگر مامور کند، مثل اینکه فردی را مامور کند که بدهی های او را پس از مرگش بپردازد.
درباره ثلث اموال بدانید
از موضوعات مهمی که در مورد وصیت وجود دارد این است که یک شخص تا چه مقدار از اموالش را می تواند وصیت کند. در پاسخ به این سؤال از این جهت مهم و اساسی است که در فقه و قانون مقداری برای درست بودن وصیت میزان خاصی مشخص شده است. براین اساس، یک شخص تنها تا مقدار یک سوم یا ثلث داراییش را می تواند پیش از مرگ وصیت کند. در صورتی که میزان وصیت بیش از آن شد، ورثه متوفی حق آن را دارند که مقدار مازاد بر یک سوم را پذیرفته و به آن عمل کنند و یا نپذیرند.
چه اشخاصی ورثه شخص محسوب می‌شوند؟
همه افرادی که توسط رابطه نسبی (خونی) یا سببی (توسط ازدواج) از متوفی ارث می برند، ورثه میت گفته می شود. این اشخاص سه دسته هستند و تا کسی از دسته جلوتر یا اولاد آن ها هر چقدر پایین تر برود وجود داشته باشد، نوبت به ارث بردن دسته بعدی نمی رسد.
زمان وصیت واجب می شود؟
- زمانی که فردی به شخصی بدهکار است و طلبکار هم سندی برای طلب خود ندارد و در صورتی که متوفی وصیّت به پرداخت آن بدهی نکند حق طلبکار از بین می رود.
- زمانی که شخص امانت دار کسی بوده است و وارثانش از این موضوع بی خبر هستند و سندی هم در دست صاحب امانت وجود ندارد.
- زمانی که فردی در زمان حیاتش دچار گناه شده و واجبات مالی مثل زکات یا خمس را پرداخت نکرده است یا واجبات بدنی مثل حج و نماز و روزه را بجا نیاورده است.
- زمانی که فردی اولاد صغیر یا دیوانه ای دارد که اگر برای آنها قیّم و امین تعیین نکند، حق آن ها از بین می رود.
- زمانی که فردی از کسی طلبکار است یا اموالی را در جایی یا حسابی پنهان کرده که اگر به اطلاع وارثش نرساند حق آن ها از آن اموال ضایع می گردد.
اشخاصی که ارث می‌برند
- گروه اول: پدر و مادر و اولاد متوفی و با نبودن اولاد، نوه‌ها و با نبودن نوه، نتیجه ها و با نبودن آن ها اولاد آن ها هرکدام که به متوفی نزدیک تر باشند ارث می برند و تا وقتی که کسی از این طبقه هنگام مرگ متوفی زنده باشد افراد دسته دوم ارث نمی برند.
- گروه دوم: پدر بزرگ و مادر بزرگ متوفی هرچه بالاتر بروند و نیز خواهر و برادر متوفی و در نبود خواهر و برادر اولاد آنها هرچه پایین تر بروند.
- گروه سوم: عمو، عمّه، دایی و خاله متوفی هرچه بالاتر بروند از جهت نزدیک بودن به متوفی و در نبود این چهار گروه اولاد آن ها هر چه پایین تر بروند به تفصیلی که گذشت.
راه های وصیت کردن به ثلث اموال
اموال مشخص را برای کسی یا مصرف خاصی تعیین کند که در این صورت فروش آن مال ممکن نباشد مگر با اجازه صاحب جدید آن که در ضمن وصیت تعیین شده است. بعنوان مثال اگر فردی بگوید ثلث اتومبیل من برای فلان شخص باشد در این صورت آن شخص در یک سوم معادل (دو دانگ) از اتومبیل با دیگر ورثه شریک می شود و بدون اجازه او نمی شود سهم او از آن اتومبیل را به شخص دیگری فروخت. زمان وصیت امکان دارد این نوع وصیت کرده باشد که از ثلث دارایی پنج میلیون به فلان کس بدهید که در این صورت ورثه می توانند اتومبیل را که مثلا پنج میلیون ارزش دارد به شخص بدهند یا آن را فروخته و پولش را به او بدهند.
آیا شخص متوفی می تواند کسی را زمان وصیت از ارث محروم کند؟
بر خلاف باور کلی هیچ کس نمی تواند یکی از ورثه را از ارث خود محروم کند یعنی بگوید فلان پسر یا دخترم از ارث من محروم است و اگر کسی این حرف را بزند به حرف او توجهی نمی شود و آن شخص هم مثل دیگر ورثه و به مقدار سهمی که خدا برایش تعیین کرده ارث می برد.
چه مواردی از اصل مال متوفی مصرف می شود؟
واجبات مالی و بدنی متوفی از قبیل خمس، زکات، بدهی به مردم و اموال نذر شده یا مجهول المالک و همچنین حج واجبی که میّت بجا نیاورده است اعمّ از اینکه حج واجب باشد یا به واسطه نذر و قسم و عهد بر او واجب شده چه وصیّت به همه امور کرده باشد چه وصیّت نکرده ولی ورثه از این امور اطلاع دارند تمامی این امور از اصل مال متوفی پیش از پرداخت ثلث اموال انجام می شود و اگر چیزی زیاد آمد و وصیّتی داشت طبق آن عمل می‌شود.
